هیدروژئوشیمی آبخوان دشت خاش، جنوب شرق ایران، با تاکید بر اثرات دراز مدت آتش فشان تفتان

چکیده آبخوان دشت خاش واقع در جنوب شرق ایران، مهم ترین منبع تامین آب شهرستان خاش و روستاهای اطراف، در جنوب آتش فشان تفتان قرار گرفته است. بررسی های مقدماتی حاکی از آن است که آب های جوی در ارتفاعات و دامنه جنوبی تفتان نقش اساسی در تغذیه آبخوان دشت خاش دارند. از آنجا که آتش فشان تفتان در چند صد هزار سال گذشته فعالیت داشته است، گاز ها و مواد حاصل از آن در گذر زمان بر ترکیب شیمیایی آب ها و خاک های اطراف تاثیر داشته اند. در این پژوهش، کیفیت آبخوان دشت خاش مطالعه شده و فرض اساسی این است که تفتان به صورت یک منبع آلودگی، به طور مستقیم و غیر مستقیم، در تغییرات ترکیب شیمیایی و ویژگی های شیمیایی آبخوان دشت خاش موثر بوده است. تجزیه یون هایca2+, mg2+, na+, k+, hco3-, co 32- ,so42- و عناصر فرعی مانندpb, zn, ag, cd, sb, as ، fe و sبا توجه به اسیدها و کمپلکس هایی که تشکیل داده اند، انجام شده است. بیشترین غلظت ها در این میان به یون های سدیم، کلسیم، منیزیم اختصاص دارد و به ترتیب 2/49-595، 6/92-521 و 5/24- 158 میلی گرم بر لیتر است. عنصر آهن بیشترین تغییرات غلظت (>002/0 تا 231 میلی گرم برلیتر) را در میان نمونه های آنالیز شده نشان می دهد. عناصر مهم از نظر زیست محیطی نظیر گوگرد و ارسنیک در آب های منطقه به ترتیب غلظتی بین 4/72 تا 528 میلی گرم بر لیتر و کمتر از 005/0 تا 101/0 میلی گرم بر لیتر نشان می دهند. همچنین غلظت عناصر سیلیسیم و فسفر به ترتیب بین 2/29 – 8/78 و 016/0 – 9/21 تغییر می نماید. اسید سرشتی (ph) که برای 19 چاه در سطح منطقه در صحرا اندازه گیری شده است، مقادیری بین 7/5 تا 8/7 نشان می دهد. یک نمونه ی آب سطحی نیز برای مقایسه ترکیب شیمیایی آب در نزدیکی آتش فشان تفتان از چشمه دره گل برداشت شده است که اسیدیته ای برابر با 43/4 نشان می دهد. پتانسیل اکسیداسیون و احیاء (eh) در تمامی نمونه ها بیش از 350 میلی ولت بوده که بیانگر شرایط اکسیدان است. با توجه به مقادیر eh-ph، گونه های غالب در سیستم های گوگردی، کربناتی، سیلیسی، ارسنیکی و فسفری به ترتیب so42- ، h2co3-hco3-، h4sio4، haso42-- -h2aso4 و h2po4- هستند. ملاحظات نظری حاکی است که عناصر گوگرد و آرسنیک در محیط های آبی کمپلکس های ناپایداری تشکیل داده و در نتیجه بیشتر به صورت یون های آب پوشیده حمل شده اند. براساس همین بررسی های نظری، گونه های کربناتی با هیچ یونی کمپلکس غیر یونی و پایدار تشکیل نداده و به صورت یون های حاصل از تفکیک اسید کربنیک وجود دارند. بررسی وضعیت زمین شناسی و اطلاعات حاصل از لاگ های حفاری نشان می دهند که رس ها بخش مهمی از رسوبات آبرفتی منطقه را تشکیل می دهند و نقش مهمی در فرآیند جذب سطحی دارند. با توجه به مقادیر ph فرآیند جذب سطحی بیشتر توسط کائولینیت، کلسیت و اکسید های آلومینیوم و آهن موجود در رسوبات انجام می شود.